Jeugd en de Cazemierboerderij

Het begin

Vanaf het moment dat de CazemierBoerderij het terrein van Fredewalda werd, waren er ideeën over de inrichting en bestemming van de Boerderij en het erf. We moesten gaan nadenken over ons publiek. Voor wie wilden we er zijn? En wat wilden we hun bieden? Wat gingen wij de kinderen bieden? Van alle kanten hadden we al gehoord: "Je moet je onderscheiden. " Met de maquette moest dat lukken. Maar een kínd van deze tijd? Drukt die ademloos zijn neusje tegen het glas van de maquette? Droomt het daar weg naar de tijd dat de straten in Tolbert nog geen naam hadden en je een turf mee kreeg naar school om de kachel aan te houden? Nou, misschien een heel romantisch kind, maar de meesten zouden op zoek gaan naar het toetsenbord waarmee je de Drachtster Tram kon laten rijden en de lichtjes in de toren kon laten knipperen. We hebben het geprobeerd. Er is een heuse game ontworpen. De maquette in een driedimensionale wereld met als uitdaging de ontrafeling van de overval op de Melkfabriek aan de Feithsweg Piet de Vries schreef het verhaal. Daar lag het zeker niet aan. Maar helaas. De "Game" stierf een zachte dood. Nog voor een vroegwijs kindje het 'best wel gaaf'' kon noemen. Game over? Nee. We hadden geluk.

Het erfgoed educatie project ‘Tante van de Tijd’

De gemeente Leek was juist in die tijd bezig om het cultureel erfgoed binnen de gemeente bereikbaar te maken voor kinderen van de Basisscholen. Ze werd daarbij geholpen door het Museumhuis in Groningen en nog een aantal ondersteunende partners. Het project kreeg de naam: "Tante van de Tijd." We konden mee doen. Ons programma moest geschikt zijn voor de groepen 5 en 6. Er was subsidiegeld voor. Opeens stonden we in het rijtje van de Molen van Enumatil, Het Kerkhof van Midwolde, Anna Van Ewsum, Bram van Nienoord, het Joodse Schooltje en de Schelpengrot. Een heerlijke uitdaging. Maar wat was er cultureel aan ons? Waar lag onze kracht? Wij waren niet van adel. Hadden geen slaapkamers met geschilderde panelen. Ja, bedsteden, en een huuske op de deel zoals alle gewone mensen....! Maar dat wás het. Gewone mensen. Gewone kinderen. Daar zou het over gaan. Het zou gaan over het leven van gewone kinderen op de Boerderij en gewonen kinderen in Tolbert, De Petten, De Holm, zo'n honderd jaar geleden.

Spelen en Werken

Ik ben zelf opgegroeid op een Boerderij en ik weet dat bij boerenkinderen, spelen en werken heel dicht bij elkaar liggen. Dat je mee hielp was heel gewoon. Nu noem je het kinderarbeid, maar toen was een kind een goedkope kracht en klusjes deed je vaak spelenderwijs. Mijn idee was: Wát we ook met de kinderen gaan doen, het moet daar mee te maken hebben. Wat kinderen vroeger moesten doen, waarom zou een kind van nu dat niet kunnen? Sterker nog. Ze vinden het vast leuk om het ook eens te proberen. Er is een plan gemaakt. Er is een lesmethode ontwikkeld die educatief verantwoord is en historisch heel goed aansluit bij onze boerderij, de maquette en het dorp. Alle scholen zijn benaderd om mee te doen en we zijn begonnen.

Hedde en Gepke

Nu draaien we al een jaar mee. Honderden kinderen uit de gemeente Leek zijn op bezoek geweest in de Boerderij. Op school hebben ze dan al een week gewerkt over het verhaal van Hedde en Gepke. Dat zijn een broertje en een zusje. Ze zijn geboren op de Boerderij in Tolbert. Het verhaal begint, wanneer Hedde en Gepke wakker worden in hun bedstee....

Op stap met Hedde en Gepke

Opgroeien in 1910 op de CazemierBoerderij

Gepke ligt in de bedstee. Ze is net wakker geworden en ze wrijft zich in haar ogen. Haar drie zusjes liggen nog rustig naast haar te slapen. Het is pikdonker in het kleine hokje, en lekker warm. De klok van de Tolberter toren slaat zes keer. “Het is zes uur!! Zes uur!!” klinkt de stem van moeder uit de kamer. Tijd om op te staan. Trientje en Hiltje schrikken meteen wakker. Trientje zucht en kreunt. Ze is nog moe en heeft geen zin om op te staan. Ze rekt zich eens flink uit. Haar voeten komen nu bij het hoofdeind van Emke onder de dekens vandaan. Haar teen zit zowat in Emkes neus! Gepke draait zich gauw om. Ze gluurt door een kier in de deurtjes van de bedstee. Haar moeder steekt de petroleumlamp aan met een lucifer. Hè, dat ziet er een stuk gezelliger uit! Gepke springt uit de bedstee. Brrr, wat is het koud.
Snel stapt ze van de houten vloer op de mat. Die prikt in haar blote voeten. Moeder staat al klaar met een klusje voor Gepke. “Ga eens gauw die sok van Hedde stoppen,” zegt ze, “dan kan hij hem straks aan naar school. Hij zit in het stopmandje.” “Ja moeder,” zegt Gepke, en schiet in haar gebreide borstrok en katoenen onderbroek. Hup, de blauwgrijs gestreepte jurk aan, met daaroverheen een schoon wit schort, en Gepke is klaar. Ze pakt het tasje met verstelwerk en gaat ermee bij de kachel zitten. Erg warm is die nog niet, want grootvader heeft net een paar turven in de kachel gegooid. Elke ochtend staat grootvader als eerste op om de kachel aan te maken.
Grootvader slaapt in een bedstee in de andere kamer. Eerst legt hij onder in de kachel sprokkelhout en steekt het in brand met een stuk papier. Gepke draait af en toe haar rug naar de kachel toe, zodat die ook lekker warm wordt. Grootvader zegt niks. Hij kauwt zijn pruimtabak en af en toe maakt hij een slurpend geluid, als het bruine spuug uit zijn mondhoek dreigt te lopen. PRRT! En dan spuugt hij in de kwispedoor. Even later spuugt opa de uitgekauwde pruim in de turfbak. Meteen steekt hij een nieuw stuk tabak achter zijn kiezen en het kauwen gaat verder. Trientje is nu ook opgestaan en helpt met aankleden. Moeder heeft de kleine Bouke in zijn kinderstoel aan tafel gezet. Ze maakt een bordje pap voor hem op het petroleumstel. Ze kijkt om als Hedde de kamer binnen komt. Hedde slaapt, net als opa, in een bedstee in de andere kamer. “Heb je het een beetje warm gehad vannacht, jongen?” vraagt moeder. Hedde schudt zijn hoofd van nee. ”Ga maar even water halen voor de koffie,” zegt ze. “En daarna moet je twee emmers water halen voor de was. Hedde stapt in zijn klompen, met maar één sok aan. Om zijn hals wikkelt hij een oude sjaal.
De waterpomp staat vlakbij de zijdeur. Tussen het de varkensschuur en de stal. Hedde hoort de torenklok half zeven slaan Hij moet opschieten. Hij zwengelt zo hard hij kan aan de pomp en sjouwt dan met zijn volle emmer terug in huis. Hij gaat meteen de deur weer uit met twee emmers aan hKoffertje Zo gaat het verhaal door. Het hele verhaal zit in een mooi oud koffertje zoals je dat vroeger mee kreeg wanneer je ging logeren.
In het koffertje zitten ook een hele rij foto's. Van de oude Gepke tot aan Doutzen, de dochter van Nel, met haar kinderen. Verder een blauw kieltje en een wit schortje. Liedjes van vroeger en nog wat spulletjes. Het koffertje gaat naar een school en daar werken de kinderen over Hedde en Gepke. Ze leren over generaties, oude maten en gewichten, wecken en koper poetsen, oude woorden en zo meer. Ze leren betalen met centen en ze leren namen van kledingstukken. et jKoffertje Zo gaat het verhaal door. Het hele verhaal zit in een mooi oud koffertje zoals je dat vroeger mee kreeg wanneer je ging logeren. In het koffertje zitten ook een hele rij foto's. Van de oude Gepke tot aan Doutzen, de dochter van Nel, met haar kinderen. Verder een blauw kieltje en een wit schortje. Liedjes van vroeger en nog wat spulletjes. Het koffertje gaat naar een school en daar werken de kinderen over Hedde en Gepke.
Ze leren over generaties, oude maten en gewichten, wecken en koper poetsen, oude woorden en zo meer. Ze leren betalen met centen en ze leren namen van kledingstukken. uk, om water voor de was te halen............

Koffertje

Zo gaat het verhaal door. Het hele verhaal zit in een mooi oud koffertje zoals je dat vroeger mee kreeg wanneer je ging logeren. In het koffertje zitten ook een hele rij foto's. Van de oude Gepke tot aan Doutzen, de dochter van Nel, met haar kinderen. Verder een blauw kieltje en een wit schortje. Liedjes van vroeger en nog wat spulletjes. Het koffertje gaat naar een school en daar werken de kinderen over Hedde en Gepke. Ze leren over generaties, oude maten en gewichten, wecken en koper poetsen, oude woorden en zo meer. Ze leren betalen met centen en ze leren namen van kledingstukken.

Sokken stoppen

En dan, na 14 dagen komen ze een morgen op de Boerderij. Ze worden ontvangen door de moeder van Hedde en Gepke. Ze is in haar werkschort en heeft het zweet op het voorhoofd staan. Ze heeft het druk en er zijn nog zoveel klusjes. Of de kinderen haar niet willen helpen? De meisjes krijgen een witte schort voor en de jongens een blauwe kiel aan. En opeens is de Boerderij vol met stoere Heddes en giechelende Gepkes. Hier doet een groepje de handwas. De luiers moeten goed schoon. Daar zoeken een paar de melkfabriek op de maquette. "Wordt melk in een fabriek gemaakt?" In de kelder wil niemand van de ingemaakte kersen proeven, maar even een snijboon door de molen halen is leuk werk en het ruikt lekker. Greet laat iedereen even onder de rokken kijken en legt uit wat een klepbroek is. Met zes kinderen in de bedstee? Dat past precies. De po noem je nachtspiegel. Buiten leer je hoe je met een stalbezem veegt. Op zolder moeten Hedde en Gepke zorgen dat het vuur onder de kookpot niet uit gaat en de arbeiders bij de schaft koude prak hebben of de hond in de pot vinden. Maar de topper is het sokken stoppen. Zowel jongens als meisjes kunnen er niet genoeg van krijgen om een echte sok over een theekopje te trekken en met stopgaren het gat dicht te maken.

Kinderfeestje=Boerenfeestje

Hedde en Gepke is natuurlijk leuk, maar we hebben het programma wel zo gemaakt dat we niet alle geheimen van de Boerderij verklappen. We maken de kinderen nieuwsgierig is de hoop dat ze terug willen komen om nog meer te ontdekken. Ze kunnen een boerenfeestje geven op de boerderij. Wij zorgen voor de doe-dingen en Het Dorpshuis zorgt voor het eten en drinken.

De tweede bijschuur wordt speciaal ingericht voor kinder-doe-dingen. Tijdens een kinderfeestje worden de kinderen verdeeld in kleine groepjes en krijgen een kaartje met een opdracht. Alle opdrachten zijn gemaakt in de sfeer van Hedde en Gepke - Spelen en Werken. Zo kunnen ze op zoek naar het zakmes van de vader van Hedde. Bij het verstikken van de geit heeft hij het ergens in het weiland verloren. Het leuke hierbij is dat ik een echt Herderzakmes heb dat ergens op de Boerderij is achter gebleven. Tot op het heft afgeslepen, want er werd nooit iets weggegooid. Op een ander kaartje krijgen ze de opdracht om naar de slager te gaan om te zeggen dat het kalf of het varken geslacht kan worden. De slager heb ik dan al ingeseind en de kinderen komen trots terug met ieder een worst in de hand, of in de buik... Weer een ander kaartje brengt hen bij de melkkar, waar al een stapel afrasteringpaaltjes, draad, hamer knijptang en zo op liggen. De opdracht is: maak samen een afrastering van 10 meter. Let er op dat de paaltjes in een rechte rij staan, even hoog zijn en stevig in de grond staan.

Pijl en boog

Hoogtepunt is iedere keer het maken van een pijl en boog. Een wilgentak wordt op maat gesneden en versierd. Het valt nog niet mee om de tak zo te buigen dat er een stuk touw tussen gespannen kan worden. Rietstengels dienen als pijl. Vroeger trokken we die, tot ergernis van mijn vader, gewoon uit het rieten dak van de schuur. Maar volgens Simon is dat niet de bedoeling. De pijlen worden verzwaard met een vlierprop. Het schieten valt nog niet mee, maar sommigen lukt het om hun pijl bij buurman Niek in het ezelweitje te schieten. Wanneer de patat met kroket klaar staat, staat de boog naast de stoel. Ik heb me laten vertellen dat sommige boerenjongens de boog naast hun bed bewaren. Zo moeten we het hebben.

Meer klusjes

Ik heb nog veel meer klusjes bedacht. Stok versieren. Melkbussen bij de weg zetten. Woldman uit Kornhorn heeft zijn kar al een keer beschikbaar gesteld. Touw vlechten. Paardje mennen, stropakken sjouwen, slootje springen polsstok springen, sloot schoon maken, water scheppen, snoeien, sprokkelen, hooien, in de tuin werken. Ik probeer zo veel mogelijk gereedschap of voorwerpen te gebruiken die ooit op de Boerderij zijn gebruikt. Er lagen nog heel wat vorken, harken, hamers en zo op de Boerderij. Heel populair is het eieren zoeken. De gevonden eieren worden in een echte eierkist naar de bakker gebracht, in ruil voor een lekker bolletje.

Levende have

Familie van mij haalde vroeger kuifeenden bij de gebroeders Cazemier. Ze hebben aangeboden om nazaten daarvan terug te zetten in de grachten onder voorwaarde dat ze in de herfst een aantal jongen mochten wegvangen. Prachtig natuurlijk. Maar dat gaat zo maar niet. Er wordt vaker gevraagd waarom er geen dieren op de Boerderij zijn. Dat heeft een reden. De regelgeving met betrekking tot het houden van dieren op een plek waar publiek komt is behoorlijk streng. Dat heeft te maken met toezicht, gezondheid, ophok mogelijkheid, ongedierte en dat soort dingen. We zijn er nog niet aan begonnen, al is er wel ruimte naast de Boerderij om een Dierenweide aan te leggen. Hopelijk komt het er ook van.

IVN

We doen wel iets met dieren. Het IVN Leek en omgeving heeft onderdak bij ons gevonden. We organiseren samen met hen jeugdmiddagen. Nestkastjes maken en ophangen bijvoorbeeld. Het is de bedoeling dat we meer jeugddingen samen gaan doen. Het terrein naast en achter de Boerderij wordt zo aangelegd dat we veilig bij de sloot en gracht kunnen om daar te zoeken naar waterdiertjes. Het IVN heeft jeugdleiders opgeleid, die erg leuke programma’s samenstellen. Het doel is dat er een vast groepje jeugd komt dat regelmatig op de Boerderij komt om natuurdingen te doen.

Toekomstplannen

Zoals het er nu bij ligt, kunnen we nog niet veilig werken. Daar bedoel ik mee, dat kinderen niet zonder toezicht op het terrein kunnen spelen. Het is nog niet kindvriendelijk zeg maar. We gaan daar zo snel mogelijk iets aan doen. Ik heb een plannetje gemaakt voor het kinderterrein. De inrichting zal veel te maken hebben met de Boerderij en de eigenschappen van de omgeving. Ik hoop op een zand-water project. Het zand speelde een belangrijke rol. Maar ook het veen. Denk aan de Tolberter Petten. Er komen natuurlijk schommels en andere speeltoestellen. Ik hoop dat ik beslag kan leggen op een oude tractor. Het liefst een Fordson Dexta. Die wordt dan half ingegraven. De komende tijd gaan we de kinderweide inrichten. Er moet alleen nog geld voor gevonden worden. Binnen, in het museumgedeelte, zijn er plannen voor een strip verhaal door de hele expositie heen. Daarin wordt het verhaal van Tolbert verteld. Er komt een kinderspeurtocht, en misschien nog andere leuke dingen.

Wensen

Zijn er nog wensen? Natuurlijk zijn er wensen. Ik ben op zoek naar verhalen van mensen die nog weten wat ze als kind voor klusjes moesten doen. Zo vertelde iemand dat ze met Kerst van kleiballetjes en zilverpapier zelf kerstversieringen maakten. Dat soort dingen. Ik zoek voorwerpen en gereedschappen die ik kan gebruiken bij de klusjes in en om de boerderij. Ik zoek nog een goede melkkar met melkbussen. Touw om mee te vlechten. Dingen voor in de tuin. En het allerliefst een echte zwienepot.

Zwienepot

Nu de stookhut klaar is, zou het heel mooi zijn wanneer daar een echte zwienepot in komt. Er zijn zo veel verhalen bekend over de zwienepot. Maar de meeste zwienepotten zijn gesneuveld, of geëindigd als drinkbak in de slootwal. Via Jacob Franken kregen we een echte driepoot met kookpot en vuurpan. Maar dat is meer voor op het land. Dus, wie nog wat heeft....!

Hinderi Bosma
Contactpersoon Fredewalda Jeugd.
email: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.